Raj dla zdolnych

Raj utracony…

Liechtenstein znany był na Zachodzie głównie przez to, że był jednym z wielu małych kraików gdzie można było bezpiecznie i anonimowo złożyć pieniądze i uciec tym samym od uciążliwych i zbyt wysokich podatków. Jednakże czasy raju podatkowego pomiędzy szczytami Alp dobiegają końca. Po wielu naciskach ze strony poirytowanych gigantów takich jak Francja, Niemcy czy Wielka Brytania, którym wizja koszenia dużych sum z nieopodatkowanych kwot przelatywała koło nosa, Liechtenstein się ugiął. Od rozpoczęcia współpracy z Organization for Economic Cooperation and Development (do podjęcia której zmuszone zostały także Andora, czy Monako) podpisywane są kolejne umowy z większymi krajami, zwiększana jest także „transparentność” systemu bankowego Liechtensteinu. Skutkuje to coraz szybszym odpływem gotówki oraz spadkiem zaufania. Taka sytuacja stawia pod znakiem zapytania przyszłą egzystencję wielu rajów podatkowych. Jednakże czy jednym z nich jest Liechtenstein?

…ale tylko dla niektórych

Liechtenstein, jako mała, górska monarchia z silnym księciem, pozbawiona surowców naturalnych, wielkiego rządu i masywnych państwowych projektów pomimo faktu, że przestaje być rajem podatkowym trzyma się bardzo dobrze. Jego produktywność i jakość życia przewyższa wielu konkurentów. Mimo zmian w systemie podatkowym (jak chociażby zmiany w podatku dochodowym z 2011 roku[i]) dalej jest on bardzo atrakcyjny i przede wszystkim nieskomplikowany i przejrzysty. Korzystają na tym przede wszystkim mieszkańcy. Przemysł kwitnie i stawia na hi-tech używany w nauce i medycynie. Mimo stosunkowo niewielkiej skali produkcji dostarcza najwyższej jakości przedmioty, jak: soczewki optyczne (m.in. także te używane obecnie w teleskopie Hubble’a), mikroskopy elektronowe, wyroby dentystyczne, wysokopróżniowe pompy, przyrządy pomiarowe i wiele innych. Największym pracodawcą w Liechtensteinie jest korporacja Hilti, produkująca najróżniejsze profesjonalne narzędzia górnicze, wiertnicze, lasery, produkuje także dla przemysłu budowniczego. Jak widać, Liechtenstein będąc małym krajem jest niesamowicie wydajny. Książę Hans-Adam II nie potrzebuje gnębić swych poddanych wysokimi podatkami – te obecne doskonale pokrywają wszelkie wydatki, a ich podwyższenie co najwyżej pogorszyłoby sytuację. Skoro już przy podatkach jesteśmy, to warto zwrócić na co idzie ich część.

Inwestycja w przyszłość

Poza niewątpliwie fascynującą strukturą zatrudnienia (usługi – 51,3%, przemysł – 47,4%; dla porównania w Polsce przemysł – 22,9 %, usługi – 39,4 %) pokazującą, że jednak warto stawiać na przemysł jest coś, co za nim stoi. Coś bez czego przemysł, a szczególnie hi-tech, nie ma prawa istnieć. Fachowa i skuteczna edukacja. I tu dochodzimy do kwestii wydawania pieniędzy podatników. Ponad 90% ogółu uczniów uczęszcza do szkół publicznych (na rok szkolny 2004/2005 było to 95,4%). Jednakże jak dobrze wiemy procent uczniów uczęszczających do szkół publicznych jeszcze o niczym nie świadczy. Doskonale wiemy jak wygląda oświata państwowa w wielu krajach, wiemy także, że system ten ponosi wiele porażek na świecie, wystarczy wspomnieć Polskę. Sam książę Hans-Adam II woli od państwowej edukacji system bonów oświatowych (schoolvouchers).Więc co takiego w sobie ma edukacja w Liechtensteinie?

Musimy zwrócić uwagę na zarobki nauczycieli. Zarobki nauczycieli szkół drugiego stopnia wynoszą

równowartość od 330 000 zł (na początku) i sięgają kwoty

aż 545 000 zł rocznie. Dla porównania w Polsce nauczyciel dyplomowany na tym poziomie rocznie zarabia od 25 000 zł do 43 000 zł. Liechtenstein jest w ścisłej europejskiej czołówce jeśli chodzi o zarobki nauczycieli – więcej zarabiają oni jedynie w Luksemburgu[ii]. Liczby mówią tutaj same za siebie. Ktoś, kto jest dobrze opłacany dobrze pracuje. Jednakże to nie musi się jeszcze przekładać na jakość edukacji jako takiej. Powstaje pytanie: co czyni szkoły Liechtensteinu tak atrakcyjnymi, że nawet Austriacy przekraczają granicę by się tam uczyć?

Nowy system, stare zasady

Oprócz dobrze opłacanych i wykształconych nauczycieli na jakość szkolnictwa Liechtensteinu składa się także odpowiednia organizacja oraz program. Największe różnice zaczynają się powyżej szkoły podstawowej (Primarschule). Mamy obecne dwa stopnie szkolnictwa średniego: Sekundarstufe I oraz Sekundarstufe II. Pierwszy etap edukacji średniej osiągany po pięciu klasach podstawówki jest podzielony na trzy osobne rodzaje. O przynależności do konkretnej z nich decydują wyniki uzyskane w Primarschule oraz kwalifikacje przeprowadzane na koniec piątej klasy. Stosuje się przy tym kryterium procentowe: 28% trafia do Oberschule, 50% do Realschule, a najlepsze 22% do Gymnasium. Rodzice mogą przy tym zgłosić by dziecko uczestniczyło w egzaminie do danej szkoły. Ostateczną decyzję o przydzieleniu podejmuje jednak Rada Szkoły. Po ukończeniu Realschule i Oberschule uczniowie otrzymują świadectwo ukończenia szkoły. Uczniowie Gymnasium przechodzą automatycznie do kolejnych klas, na wyższy poziom – należącego do drugiego stopnia Gymnasium Oberstufe. Oprócz tego niektórzy uczniowie po ukończeniu dziewiątej klasy w Gymnasium mogą wziąć udział w rozmowie kwalifikacyjnej mogącej ich dopuścić do specjalnej, nieobowiązkowej dziesiątej klasy. W Sekundarstufe II mamy jeszcze dwa typy szkół: Berufsmittelschule oraz Berufsbildung. Są to szkoły zawodowe, przy czym pierwsza to zaawansowany, dwuletni kurs, a druga czteroletni, podstawowy. Do Berufsmittelschule przyjmowani są automatycznie wszyscy ci, którzy ukończyli kurs zawodowy na niższym poziomie. Trzeba przy tym zaznaczyć, że nie jest to problematyczne, gdyż absolwenci Oberschule i Realschule zaczynają szkolenie w tzw. systemie dualnym – na podstawie umowy między placówką edukacyjną, a konkretnymi zakładami pracy.

Szkoły w Sekundarstufe II kończą się maturą, jednakże w przypadku Gymnasium Oberstufe jest to matura zwykła, a w przypadku szkoły zawodowej – matura zawodowa. Zdanie tej pierwszej daje wstęp bez egzaminu na uniwersytety, a tej drugiej na uczelnie i wyższe szkoły zawodowe. Wypada tu także wspomnieć, że nie są to tylko ośrodki w Liechtensteinie, lecz także w Austrii i Szwajcarii! Uczniowie-terminatorzy szkół zawodowych dodatkowo na zakończenie zdają test umiejętności zawodowych.

Cały okres nauki wypełniony jest wieloma testami i praktycznymi sprawdzianami umiejętności. Wystawiane są regularne sezonowe oceny. System pozbawiony jest różnych „gier i zabaw”, czy zadań mających na celu „aktywizację grupy” – nie ma „nowoczesnej” formy, która obecnie forsowana jest na niemal całym Zachodzie. Liczy się jedynie nauka, która mimo stosowania nowinek technicznych dalej jest w „starym stylu”. Podsumowując – system wspiera najlepszych. Nie tworzy się, tak jak obecnie w Polsce, „na siłę” intelektualistów – a solidne wykształcenie zawodowe to nie tylko normalna i ceniona rzecz – wręcz pożądana.

Program na miarę nowego wieku

Programy na przestrzeni całej edukacji podstawowej i średniej skupiają się bardzo na naukach ścisłych jak chemia, fizyka albo biologia. Na piedestał wyniesiona została jednakże matematyka. Biorąc pod uwagę stechnicyzowanie i rosnący poziom specjalizacji Liechtensteinu jest to logiczne – tym bardziej, że dużo dzieci od małego obraca się wokół matematyki ze względu na pracę i zainteresowania rodziców. Poza tym na wyższym etapie szkoły średniej pojawiają się informatyka, czy specjalizacje takie jak inżynieria lub projektowanie. Drugie miejsce zajmują przedmioty dotyczące kompetencji społecznych jak np. rozwiązywanie konfliktów. Bardzo ważne są także przedmioty związane z przedsiębiorczością i specjalizacja biznesowa przygotowująca do prowadzenia własnego interesu. Z oczywistych powodów powiązane są one ściśle z ekonomią. Kluczowa jest także znajomość języków obcych. Mniej ważne przedmioty jak muzyka  czy wychowanie fizyczne oczywiście są obecne. Poza tym dostępna jest także szeroka gama przedmiotów fakultatywnych. Ważne jest także nastawienie tych wszystkich przedmiotów na zagadnienia praktyczne. Zamiast uczenia się teorii tylko po to by zaznaczyć prawidłową odpowiedź na teście mamy większy nacisk na zastosowanie nabytej wiedzy w realnych sytuacjach.

Dziś i jutro

Obecnie Liechtenstein jest wyjątkowy pod wieloma względami. Wyjątkowo mały, ale jednocześnie wyjątkowo rozwinięty i bogaty. Odpowiednie ustawienie się wobec nacisków z zewnątrz i utrzymywanie atrakcyjnej polityki fiskalnej i gospodarczej wróży dobrze małemu księstwu. Jeśli weźmiemy pod uwagę kształcących się młodych poddanych koronowanej głowy z Vaduz wyrastających na fachowych specjalistów – przyszłość maluje się w jeszcze jaśniejszych barwach. Książę Hans-Adam II w jednym ze swoich wykładów na temat przyszłości państw w trzecim tysiącleciu stwierdził, że przetrwają je najpewniej nie kraje duże i scentralizowane, lecz małe – w tym także monarchie. Patrząc na maleńki Liechtenstein rzucony pomiędzy wysokie alpejskie szczyty nie śmiem w to wątpić – z takim zapleczem i mądrym monarchą na pewno przetrwa długo.