Strona głównaOgólnaMonarchistyczny przegląd tygodniaMonarchia na Ukrainie, czyli hetmanat Pawła Skoropadskiego

Monarchia na Ukrainie, czyli hetmanat Pawła Skoropadskiego

Temat „Hetmanatu” – ukrainskiej monarchii – nadal nie stracił na swojej aktualności. Hetmanat Pawła Skoropadskiego był swojego rodzaju pierwszą próbą zbudowania ukraińskiego państwa narodowego w oparciu o idee umiarkowanie prawicowe, czyli o monarchię. Ponadto państwo ukraińskie, zgodnie z planami jego przywódców, było przychylnie postrzegane przez mocarstwa europejskie w powojennej Europie. Ten ustrój w rzeczywistości istniał na terenie Ukrainy w okresie między kwietniem a grudniem 1918 roku.

Wymieniając pokrótce poprzedzające wydarzenia, to należałoby wspomnieć, iż na początku 1918 roku na Ukrainie trwała wojna domowa, na początku pomiędzy czerwonymi (bolszewikami) a siłami Rady Centralnej (Socjaldemokraci, Narodowi Socjaliści). „Biali”, siły prorosyjskie oraz Ukraińscy anarchiści, pod dowództwem Nestora Machno, dopiero zaczynali wojskowo-polityczną działalność i nie stawiali żadnego zagrożenia dla rządu Rady. Jednakże w lutym 1918 roku Charków, Kijów i jeszcze kilka innych dużych miast zostało zajętych przez Armię Czerwoną, narastał kryzys gospodarczy. Władza Centralnej Rady traciła popularności wśród ludu ukraińskiego i sąsiednich państw. Mimo to delegacja ukraińska brała udział w negocjacjach w Brześciu w imieniu Ukraińskiej Narodowej Republiki (UNR). Nie czekając na zakończenie negocjacji, delegacja UNR podpisała 9 lutego 1918 roku pokojowy traktat z Niemcami i zwróciła się o zgodę na użycie wojsk niemieckich do obrony przed bolszewikami, ponieważ Kijów już padł. Ale gdy Kijów został odbity przez Niemców, 1 marca 1918 roku, przywrócono władzę Centralnej Rady.

W wyniku poważnych błędów politycznych popełnionych przez rząd Centralnej Rady, nieufności sporej części mieszkańców Ukrainy, a także  nacisków ze strony byłych carskich oficerów, mających poparcie wśród mieszkańców Kijowa, ukraińska arena polityczna potrzebowała zdecydowanych zmian. Rolnicy i żołnierze pragnęli władzy „twardej ręki”, która by zadbała o narodowe interesy, a także naprawiła gospodarkę kraju porzucając socjalistyczne eksperymenty. Ówczesny naród Ukrainy oczekiwał dyktatora. Te żądania doprowadziły do raptownej zmianie władzy w kwietniu 1918 roku.  Radę Centralną zastąpił rząd hetmana Pawła Skoropadskiego. Wówczas w Kijowie zwołano „kongres plantatorów zboża”, delegatami którego byli albo właściciele ziemscy, albo zamożni obywatele Ukrainy. Na urząd Hetmana Ukrainy został powołany Paweł Skoropadski.

Należy zauważyć, że instytucja hetmanatu jest zjawiskiem wciąż mało zbadanym w naukach historycznych. Władza hetmana jest elekcyjna, ale dożywotnia, przypomina instytucję „króla” w republice Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Zamach stanu Skoropadskiego odbył się niemal bezkrwawo, w nocy z 29 na 30 kwietnia 1918 r. Poplecznicy hetmana podporządkowali sobie wszystkie kluczowe obiekty Kijowa. Był wydrukowany statut pod nazwą „List do całego narodu ukraińskiego”. Już w pierwszych aktach ustawodawczych rządu hetmańskiego przywrócono wolność własności prywatnej, przywrócony został wolny handel, szczególnie sprzedaż i kupno ziemi. Warte uwagi jest to, że hetman naciskając na żydowski wspólnoty, w zasadzie nie przeszkadzał rozwojowi polskich pobratymstw, zgromadzeń. Polacy brali aktywny udział w lokalnych wyborach podczas panowania Skoropadskiego. Zgodnie z ustawą o tymczasowym ustroju państwowym na Ukrainie, hetman otrzymał niezwykle szeroką władzę, w szczególności został najwyższym zwierzchnikiem sądownictwa, dowódcą armii i „głową” całego państwa.

Należy zamieścić kilka zdań o samej osobie hetmana. Paweł Skoropadski należał do starożytnego szlacheckiego roku pochodzącego z ziem Ukrainy. On sam pochodził z wybitnego i dość starego rodu atamanów kozackich. Rodzina hetmana była szlachecka, jego przodkiem był I. I. Skoropadsky (1708-1722), który dowodził „lojalnymi” Kozakom w bitwie pod Połtawą przeciwko Szwedom. W tej bitwie przodek Skoropadskiego wałczył po stronie Piotra I. Jeszcze za czasów caratu był ukraińskim arystokratą i słynnym właścicielem ziemskim. W Armii Rosyjskiej uzyskał stopień generała-porucznika i należał także do adiutantów imperatora Mikołaja II. W 1917 roku Skoropadski został wojskowym dowódcą „Wolnego Kozactwa”, dowodził także własnym oddziałem kawalerii.

Warto zaznaczyć to że w skład ukraińskiego hetmanatu wchodziły ziemie od wschodniego Wołynia do Krymu i nawet zachodnia część Kubania. Ostatni z wymienionych regionów – Kubań obecnie należy do Federacji Rosyjskiej. Natomiast Galicja i Lwów de facto były polskimi, choć warto wspomnieć, że urzędnicy hetmanatu próbowali podjąć tam swoją działalność. Państwo ukraińskie zostało uznane przez 13 państw świata. W tych niespokojnych czasach, był to pewien sukces rządów Skoropadskiego. Hetman też starał się zjednoczyć różne warstwy społeczne, różne grupy polityczne pod władzą silnego państwa. Aczkolwiek strajki i działalność lewicowo-radykalnych sił była przez hetmana zakazana. Godne uwagi jest to, że wśród kluczowych postaci w rządzie znaleźli się przedstawiciele dawnych kozackich rodzin. Tak na przykład stanowisko ministra spaw zagranicznych otrzymał dziedzic hetmańskiego rodu – Dmytro Doroszenko.

Od pierwszych kroków rząd hetmanatu postanowił rozwiązać narastające problemy gospodarki kraju. Dość szybko została zatwierdzona narodowa waluta – karbowaniec, wartość której była wysoko oceniana w Europie. Od pierwszych miesięcy panowania hetmana Skoropadskiego był widoczny rozwój przemysłu. Państwo miało monopol na branżę cukrową i produkcję „horiłki” (ukraińskiej wódki). W Kijowie otworzyło przedstawicielstwa kilka europejskich banków. Miasto znajdowało się mniej więcej w pokojowym stanie, przynajmniej w porównaniu z rewolucyjnym Petersburgiem. 

Pod koniec lipca 1918 roku Rada Ministrów hetmanatu ukraińskiego przyjęła ustawę o powszechnej służbie wojskowej. Jednak z liczby 300 000 ochotników, którzy mieli zostać zmobilizowani, zdołano zgromadzić w Armii Ukraińskiej niewiele ponad 60 000. W 60% przypadków byli to oficerowie rosyjscy pozostali na swoich stanowiskach. Pod rządami Skoropadskiego Kijów stał się ośrodkiem wsparcia dla wszelkiego rodzaju organizacji ochotniczych wspierających Białą Armię Ochotniczą. Ta ostatnia mając pozornie dobre relację z hetmanaten, w rzeczywistości dążyła do innych celów.

          Hetman Skoropadski podjął obszerny program kulturalny mający na celu odrodzenie tożsamości kulturowej i historycznej narodu ukraińskiego. Ukraińskie państwowe uniwersytety powstały w Kijowie i Kamieńcu-Podolskim, Instytut Historyczno-Filologiczny w Połtawie, Państwowe Archiwum Ukraińskie, Narodowa Galeria Sztuki, Ukraińskie Muzeum Historyczne, Państwowa Biblioteka Narodowa, Ukraiński Teatr Dramatyczny oraz Opera w Kijowie, Ukraińska Orkiestra Symfoniczna, Ukraińska Akademia Nauk i wiele innych. Za władzy hetmanatu przeprowadzono reformę edukacji. W szkołach nauczano w języku ukraińskim, były natomiast także lekcje z języka polskiego, niemieckiego i rosyjskiego.

Jednak później, w listopadzie 1918 roku, hetman popełnił poważny błąd polityczny, można powiedzieć wręcz katastrofalny. Rolę „puszki Pandory” odegrały stosunki z nowotworzoną Rosją. Skoropadski zatwierdził pewien manifest, w którym hetman mówił o Ukrainie jako o „autonomicznym podmiocie nowego kraju – Federacji Rosyjskiej”. Tu chodzi o umowę z „białą Rosją”, nie z „czerwoną”. Było to spowodowane niestabilną sytuacją ekonomiczną, narastającą ofensywą ze strony bolszewików oraz anarchistów  i również kapitulacją mocarstw centralnych, z zawieszeniem broni włącznie. Dokument ten ostatecznie odwrócił od hetmana większość ukraińskich federalistów, ukraińskiego wojska i inteligencji. Na całej Ukrainie rozpoczął się masowy ruch powstańczy pod głównym przywództwem dyrektora UNR Symona Petlury. Na wschodzie Ukrainy powstała ogromna rebelia anarchistów pod dowództwem Nestora Machno. Warto też zwróć uwagę na fakt, że klęskę hetmanatu znacznie przyspieszyło przejście jednostek wojskowych na stronę władz UNR. Śmierć ukraińskiej monarchii nastąpiła w ciągu pół miesiąca. Już w drugiej połowie grudnia hetman Skoropadski wyemigrował do Niemiec.

Hetmanat Skoropadskiego na Ukrainie miał mało szans z różnych powodów, w tym z wielu obiektywnych czynników historycznych. W rzeczywistości rozmaite warstwy społeczne na Ukrainie od początku wspierające rządy hetmana, więcej spodziewały się po jego panowania niż na prawdę zostało zrealizowane. W szczególności brak był gotowości narodu ukraińskiego do zaakceptowania monarchizmu. Społeczeństwo ukraińskie w większości popierało idee nacjonalistyczno-lewicowe, idee narodowego socjalizmu (S. Petlura), i ideę anarchokomunizmu (N. Machno). W wyniku czego Paweł Skoropadski nie potrafił zapewnić sobie masowej bazy społecznej. Być może ta baza powstałaby po wprowadzeniu w życie jego pomysłów reformy rolnej i bardziej udanej reorganizacji wojska. Natomiast sam fakt istnienie i utrzymania władzy w ciągu wielu miesięcy przez hetmanat, ponadto w ciężkich czasach wskazuje na to, iż sama w sobie idea monarchii na Ukrainie była rozumiana przez społeczeństwo i miała szansę na istnienie, i skuteczny rozwój.  

Antoni Czeliuskin

Podziel się

Brak komentarzy

zostaw komentarz